Haiti’nin Bağımsızlık Süreci ve Fransa’ya Ödenen Tazminatlar
Saint-Domingue adasındaki isyanı bastırmak amacıyla Fransız İmparatoru Napolyon Bonapart, 1801 yılında bölgeye askeri birlikler gönderdi. Ancak Fransız birliklerini yenilgiye uğratan Saint-Domingue halkı, 1 Ocak 1804’te adanın bağımsızlığını ilan ederek, adını “Haiti” olarak değiştirdi.
Fransa Kralı 10. Charles, 17 Nisan 1825’te yayımladığı kararnamede, Haiti’nin bağımsızlığını tanımak için yeni kurulan devlete 150 milyon franklık “tazminat” ödemesi şartını koştu. Bu tazminatın bir bölümü, eski köle sahipleri ile onların soyundan gelenlere ödendi. Haiti, daha sonra 90 milyon franka indirilen tazminat nedeniyle 20. yüzyılın başlarına kadar ödeme yapmak zorunda kaldı.
Haiti, 1888’e kadar Fransa’ya ana tazminat borcunu tamamlarken, bunu finanse etmek için aldığı kredileri ancak 1952 yılında ödeyebildi. New York Times’ın 2022’de yayımladığı haberde, Haiti’nin Fransa’ya 63 yılda yaptığı ödemelerin yaklaşık 560 milyon dolar değerinde olduğu ifade edildi.
Haberde, hem Fransa’ya hem de bankalara “çifte tazminat” ödeyen Haiti’nin, bunun sonucunda yaklaşık 21 ile 115 milyar dolar arasında ekonomik kayba uğradığı belirtildi. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 17 Nisan 2025’te, eski sömürgesi Haiti’ye dayattığı “bağımsızlık tazminatı”nın etkilerinin araştırılması için ortak tarih komisyonu kurulduğunu duyurdu.
Bağımsızlık İçin Ödenen “Tazminat”
Ekonomist Deshommes, söz konusu tazminatın Haiti’nin ekonomisi üzerindeki etkilerini değerlendirdi. Deshommes, geçen yıl kurdukları Haiti Ulusal İade ve Tazminat Komitesi ile eski sömürgeci ülkelerin, sömürgeleri altındaki halklara verdikleri zararın telafisi için çalışmalar yürüttüklerini söyledi.
Haitililerin gambot diplomasisi nedeniyle 19. ve 20. yüzyıllarda Fransa, ABD ve İngiltere gibi eski sömürgecilere ödedikleri “haraçların” iadesi meselesinin gündemlerinde olduğunu kaydeden Deshommes, “Bu haraçlar arasında bağımsızlık haracına öncelik tanıyoruz. Bağımsızlığının tanınması için para ödemek zorunda kalan tek ülkeyiz. Bu haracı, silah zoruyla ödemek zorunda kaldık.” ifadelerini kullandı.
Deshommes, 1825’te Haiti’nin, Port-au-Prince Limanı’na yöneltilmiş 14 Fransız gemisindeki 500 topun baskısı altında “haracı” ödemek zorunda bırakıldığını belirterek, “10. Charles’ın 17 Nisan 1825 tarihli kararnamesi temelinde dönemin Haitili yöneticileri, bağımsızlığın tanınması için bu yüksek meblağı kabul etmek zorunda kaldı.” dedi.
Fransa’nın Haiti’den o dönem 150 milyon frank “tazminat” talep ettiğini, istenen paranın o dönemde ülke bütçesinin 10 katına denk geldiğini vurgulayan Deshommes, “Burada uluslararası hukukta cezası olan ekonomik bir suç söz konusu.” dedi.
Deshommes, 1838 tarihli bir anlaşmayla meblağın 90 milyon franka indirildiğini kaydederek, “1838 anlaşmasında başka tuzaklar vardı, bunlar öncelikle faiz oranlarıyla ilgili, Haiti’nin Fransa’ya vermek zorunda bırakıldığı fahiş ticari avantajlar… Çünkü 1838 anlaşması da tıpkı ilk seferki gibi Fransız silah gemilerinin tehdidi altında yaptırıldı.” şeklinde konuştu.
“Ülkeye Çok Zarar Veren Bir Haraç Oldu”
Haiti’nin tazminatı ödeyebilmek için Fransız bankalarından yüzde 6 ile 10 arasında değişen faiz oranlarıyla kredi aldığını dile getiren Deshommes, öte yandan, adaya ithal edilen Fransız ürünleri için gümrük vergilerinin yalnızca yarısının ödendiğini kaydetti.
Deshommes, bağımsızlık bedelinin bir asırdan fazla sürede ödendiğini anlatarak, “Bu, ülkeye büyük zarar veren bir haraç oldu.” dedi.
Bu süreçte Haiti bütçesinin ortalama yüzde 40’ının tazminat ödemelerine ayrıldığını belirten Deshommes, bu oranın genellikle yüzde 60 ile 80 arasında değiştiğine dikkati çekti.
Deshommes, “Bu, devleti çalıştırmak için fazla para kalmadığı anlamına geliyor.” diyerek, bunun ülkeyi mali açıdan ciddi darboğaza soktuğuna dikkati çekti.
Fransa’ya sağlanan ticari avantajların, Haiti’de üretimi olumsuz etkilediğini belirten Deshommes, “Bu, Haiti’nin Fransa’ya karşı güçlü bir şekilde bağımlı hale gelmesine yol açtı ve Haiti ekonomisini, ihracata dönük bir ekonomiye yönlendirdi.” şeklinde konuştu.
“Bu Paranın İade Edilmesi Gerekiyor”
New York Times gazetesinin 2022’de yaptığı hesaplamaya göre, Fransa’ya yapılan ödeme nedeniyle Haiti’nin uğradığı ekonomik kaybın 21 ile 115 milyar dolar arasında olduğunu dile getiren Deshommes, şöyle devam etti:
“Ülkemizin kalkınmasına hizmet etmesi için bu paranın (tazminatın) iade edilmesini istiyoruz. Özellikle şu anda ülkenin neredeyse yıkıldığı, ciddi bir güvensizliğin olduğu, okulların ve hastanelerin yanmakta olduğu bir durumun içindeyiz. Ülkemizi yeniden inşa etmek için, ülkemizi kalkındırmak için bu paraya ihtiyacımız var.”
Deshommes, bu parayla ülkelerinin ekonomik bağımsızlığını yeniden kazanmayı hedeflediklerini vurgulayarak, Macron’un ortak tarih komisyonu kurulacağı açıklamasını “doğru yönde atılmış küçük bir adım” olarak değerlendirdi.
